Switch

Switch nədir və necə işləyir?

Switch (şəbəkə keçidi) — lokal şəbəkədə (LAN) bir neçə cihaz arasında məlumat mübadiləsini təşkil edən əsas şəbəkə avadanlığıdır. O, router və ya modemdən fərqli olaraq interneti paylamır, lakin şəbəkə daxilindəki bütün cihazların bir-biri ilə sabit və yüksək sürətlə əlaqə saxlamasına şərait yaradır. Praktik olaraq, switch bir növ “şəbəkənin sinir mərkəzi” kimi işləyir — bütün trafikin toplanıb düzgün istiqamətə yönləndirildiyi yer.

Məsələn, bir ofisdə eyni anda printer, server, noutbuk və IP kamera işləyirsə, onların hamısı switch vasitəsilə bir-birinə bağlanır. Cihazlardan biri məlumat göndərmək istədikdə, switch həmin məlumat paketini qəbul edir, onun hədəf ünvanını (MAC address) müəyyənləşdirir və yalnız lazımi porta yönləndirir. Beləliklə, məlumat trafiki toqquşmur və şəbəkə performansı azalmaq əvəzinə sabit qalır.

Switch-in əsas üstünlüyü ondadır ki, o, məlumat axınını “bütün şəbəkəyə” yaymaq əvəzinə, yalnız hədəf cihazla mənbə arasında saxlayır. Bu həm təhlükəsizlik, həm də sürət baxımından mühüm rol oynayır. Məsələn, 10 cihazın eyni şəbəkədə olduğunu düşünün — əgər hamısı eyni anda məlumat göndərsəydi, toqquşmalar və ləngimələr qaçılmaz olardı. Switch bu prosesi intellektual şəkildə idarə edir və hər cihaz üçün ayrıca “məlumat kanalı” yaradır.

Müasir switch modelləri həmçinin “smart” funksiyalarla təchiz olunur. Onlar trafiki analiz edir, prioritetləri müəyyənləşdirir və bəzən hətta avtomatik olaraq sıxlığı azaltmaq üçün portların yüklənməsini tənzimləyir. Bu, xüsusilə böyük ofislərdə və server otaqlarında vacibdir, çünki sabit şəbəkə işinin pozulması məhsuldarlığa birbaşa təsir göstərir.

Switch-lər həm də enerji səmərəliliyinə diqqət yetirir. Məsələn, istifadədə olmayan portlar avtomatik olaraq “sleep” rejiminə keçirilir, bu da enerji sərfini azaldır. Bundan əlavə, bəzi modellər port səviyyəsində diaqnostika apararaq kabel zədələnməsini və ya bağlantı problemlərini müəyyən edə bilir.

Ev şəbəkələrində switch adətən routerin arxasında yerləşir və qoşulmuş cihazların sayını artırmaq üçün istifadə olunur. Ofis və müəssisə mühitində isə bu cihazlar həm şəbəkə performansını optimallaşdırmaq, həm də daxili sistemləri (server, printer, təhlükəsizlik kameraları və s.) birləşdirmək üçün əsas element rolunu oynayır.

Switch və router arasındakı fərq

Switch və router şəbəkə qurğuları arasında ən çox qarışdırılan iki cihazdır, halbuki onların funksiyaları tamamilə fərqlidir. Sadə dillə desək, switch lokal şəbəkə daxilində məlumat ötürür, router isə lokal şəbəkəni internetə və ya digər şəbəkələrə bağlayır. Hər iki cihaz şəbəkənin işləməsi üçün vacibdir, amma fərqli səviyyələrdə fəaliyyət göstərir.

Router, adından da göründüyü kimi, “marşrutlaşdırıcıdır”. Yəni, o, internet provayderindən gələn siqnalı qəbul edir, IP ünvanları təyin edir və cihazlar arasında məlumat marşrutu qurur. Router olmadan internetə çıxış mümkün deyil, çünki o, lokal şəbəkəni (LAN) xarici şəbəkə (WAN) ilə əlaqələndirən keçiddir. Digər tərəfdən, switch bu əlaqənin içərisində, yəni lokal səviyyədə fəaliyyət göstərir və cihazların bir-biri ilə əlaqəsini təmin edir.

Məsələn, evdə və ya ofisdə internetə bir neçə cihaz qoşmaq istəyirsinizsə, router siqnalı modemdən alır və onu paylayır, lakin port sayı kifayət etməyəndə və ya əlavə cihazları birləşdirmək lazım olanda switch bu prosesi genişləndirir. Yəni router əsas qapıdır, switch isə bu qapının arxasında yerləşən “daxili paylayıcı mərkəz”dir.

Router məlumatları IP ünvanlar əsasında idarə edir, switch isə MAC ünvanları ilə işləyir. Bu o deməkdir ki, router şəbəkələrarası əlaqəni təmin edir, switch isə eyni şəbəkə daxilində cihazlar arasında məlumat mübadiləsini optimallaşdırır. Bu iki səviyyə birlikdə işlədikdə sistem daha sabit, təhlükəsiz və yüksək performanslı olur.

Digər mühüm fərq ondan ibarətdir ki, router NAT (Network Address Translation) funksiyasına malikdir — o, bir IP ünvanını birdən çox cihaz arasında bölüşdürməyə imkan verir. Switch isə bu cür marşrutlaşdırma aparmır, yalnız məlumat ötürür və şəbəkənin daxili trafikini idarə edir.

Müasir hibrid cihazlarda (məsələn, “router + switch” modellərində) hər iki funksiyanın birləşdirilməsi mümkündür, lakin iri müəssisələrdə bu vəzifələr adətən ayrıca avadanlıqlarla həll olunur. Bu, daha yüksək sabitlik, təhlükəsizlik və idarəetmə çevikliyi təmin edir.

Beləliklə, router — şəbəkəni xarici aləmlə birləşdirən “keçid qapısıdır”, switch isə həmin şəbəkənin daxilindəki “trafik idarəçisidir”. Onların düzgün kombinasiyası istənilən miqyasda güclü və stabil şəbəkə infrastrukturunun əsasını təşkil edir.

Switch növləri və texnologiyaları

Switch-lərin fərqli növləri və texnologiyaları onların istənilən miqyasda – ev, ofis və ya sənaye səviyyəsində – uyğun şəkildə işləməsinə imkan verir. Seçim zamanı əsas fərq onların idarəetmə qabiliyyətində, port sayında və məlumat ötürmə səviyyəsindədir. Müasir switch modelləri yalnız cihazları birləşdirməklə kifayətlənmir, həm də şəbəkənin performansını optimallaşdırır, trafiki analiz edir və təhlükəsizliyi gücləndirir.

Ən sadə modellər “unmanaged switch” adlanır. Onlar qoşulduğu anda avtomatik işləməyə başlayır və istifadəçi tərəfindən heç bir əlavə tənzimləmə tələb etmir. Ən çox ev şəbəkələri və kiçik ofislər üçün nəzərdə tutulub. İstifadəsi rahat, qiyməti münasib olsa da, şəbəkə trafikinə nəzarət və təhlükəsizlik baxımından məhduddur.

Daha inkişaf etmiş modellər isə “managed switch” kateqoriyasına daxildir. Bu tip switch-lər idarəetmə interfeysinə malik olur – istifadəçi web panel, mobil tətbiq və ya konsol vasitəsilə şəbəkəni izləyə və konfiqurasiya edə bilir. Managed switch-lər VLAN qurulmasına, prioritet trafikin təyin olunmasına (QoS) və təhlükəsizlik qaydalarının tətbiqinə imkan verir. Bu xüsusiyyətlər sayəsində iri müəssisələr və IT infrastrukturlu şirkətlər üçün ideal seçimdir.

Bəzi modellər “smart switch” adlanır – bunlar managed və unmanaged modellərin ortasında yerləşir. Onlar qismən idarəetməni dəstəkləyir, lakin kompleks sistemlər üçün nəzərdə tutulmayıb. Smart switch-lər kiçik bizneslər üçün balanslı və qənaətli variant sayılır.

Texnoloji baxımdan switch-lər Layer 2 və Layer 3 səviyyələrində fəaliyyət göstərir. Layer 2 switch-lər MAC ünvanlar səviyyəsində işləyir və cihazlar arasında məlumat ötürür. Layer 3 switch-lər isə IP səviyyəsində marşrutlaşdırma aparır, yəni həm router, həm də switch funksiyasını birləşdirir. Bu, xüsusilə böyük ofis və data mərkəzlərində şəbəkələrarası əlaqəni optimallaşdırmaq üçün vacibdir.

Həmçinin PoE (Power over Ethernet) dəstəyi olan switch modelləri də mövcuddur. Onlar eyni Ethernet kabeli ilə həm enerji, həm də məlumat ötürür. Bu, IP kameralar, Access Point-lər və VoIP telefonlar üçün çox rahatdır, çünki əlavə enerji kabeli çəkməyə ehtiyac qalmır.

Unmanaged switch-lər

Unmanaged switch-lər ən sadə və “qoş və işlət” (plug & play) prinsipi ilə fəaliyyət göstərən modellərdir. Onların əsas məqsədi şəbəkədəki cihazlar arasında fiziki əlaqə yaratmaq və məlumat axınını avtomatik şəkildə yönləndirməkdir. İstifadəçi bu cihazları quraşdırarkən heç bir proqram təminatı və ya əlavə konfiqurasiya etməyə ehtiyac duymur. Məhz buna görə ev şəbəkələri, kiçik ofislər və mağazalar üçün ən çox seçilən variantlardan biridir.

Bu tip switch-lərdə idarəetmə interfeysi yoxdur. Yəni VLAN, QoS və ya təhlükəsizlik qaydalarını tətbiq etmək mümkün deyil. Onların işi sadəcə şəbəkə portları arasında məlumat ötürməkdir. Lakin bu sadəlik həm qiymət baxımından, həm də istifadədə rahatlıq baxımından böyük üstünlük yaradır. Əgər siz kiçik bir şəbəkədə printer, noutbuk və kompüterləri birləşdirmək istəyirsinizsə, unmanaged switch kifayət edəcək.

Bu modellər, adətən, 5-dən 16 porta qədər təklif olunur və çox vaxt metal korpusla qorunur. Onların enerji sərfiyyatı aşağıdır və uzunmüddətli, stabil iş üçün nəzərdə tutulub. Əlavə üstünlüyü isə ondadır ki, kabel qoşularkən cihaz dərhal tanınır və bağlantı avtomatik qurulur.

Managed switch-lər

Managed switch-lər şəbəkənin idarə olunmasını, izlənməsini və optimallaşdırılmasını təmin edən peşəkar avadanlıqlardır. Onlar istifadəçiyə VLAN bölmələri yaratmaq, hər porta fərqli prioritet təyin etmək və trafiki nəzarətdə saxlamaq imkanı verir. Bu xüsusiyyətlər sayəsində böyük şirkətlər, data mərkəzləri və çoxsaylı cihazlı ofislər üçün ideal seçim sayılır.

Bu tip switch-lərdə web interfeys, CLI (Command Line Interface) və ya SNMP (Simple Network Management Protocol) dəstəyi olur. Bu, sistem administratoruna şəbəkənin vəziyyətini izləmək, portları aktiv/deaktiv etmək və zəruri hallarda trafiki məhdudlaşdırmaq imkanı verir.

Managed switch-lərin əsas üstünlüyü ondan ibarətdir ki, onlar təhlükəsizlik baxımından daha etibarlıdır. Misal üçün, administrator şəbəkəyə icazəsiz girişləri bloklaya, hər cihaz üçün ayrıca qaydalar təyin edə bilər. Bundan əlavə, bu modellər firmware yeniləmələri ilə uzunmüddətli dəstək təmin edir.

Qiymət baxımından unmanaged modellərdən daha bahalı olsalar da, idarəetmə və etibarlılıq səviyyəsi onların dəyərini tam şəkildə doğruldur.

Smart switch-lər

Smart switch-lər, adından da göründüyü kimi, “ağıllı” kompromis variantıdır — həm sadə istifadə rahatlığı, həm də qismən idarəetmə funksiyaları ilə fərqlənir. Onlar müəyyən dərəcədə VLAN, QoS və təhlükəsizlik parametrlərinin qurulmasına icazə verir, lakin tam miqyaslı idarəetmə təklif etmir.

Bu modellər əsasən kiçik və orta ölçülü bizneslər üçün nəzərdə tutulub. Məsələn, 20-30 cihazdan ibarət bir ofisdə smart switch həm trafikin sabitliyini qoruyacaq, həm də sistem administratoruna minimal nəzarət imkanı verəcək.

Smart switch-lərin üstünlüklərindən biri sadə interfeysdir. İstifadəçi web panel üzərindən port sürətlərini, prioritetləri və VLAN-ları bir neçə kliklə tənzimləyə bilir. Bu cihazlar həmçinin enerji qənaət texnologiyaları ilə təchiz olunur və istifadə olunmayan portları avtomatik deaktiv edə bilir.

Ev şəbəkəsində neçə porta malik switch seçilməlidir?

Ev şəbəkəsi üçün switch seçərkən əsas meyar qoşulacaq cihazların sayıdır. Əgər evdə bir neçə əsas cihaz – noutbuk, televizor və ya masaüstü kompüter istifadə olunursa, 5 və ya 8 portlu switch kifayət edir. Bu modellər həm kompakt olur, həm də routerin port sayını artırmaq üçün ideal seçimdir.

Əgər əlavə olaraq IP kamera, printer, smart cihazlar və ya oyun konsolu kimi avadanlıqlar da varsa, 16 portlu model seçmək daha məqsədəuyğundur. Port sayının bir qədər artıq olması gələcəkdə yeni cihaz qoşduqda rahatlıq yaradır.

Switch portları niyə “sleep” rejiminə keçir?

Müasir switch modelləri enerji səmərəliliyi üçün portları avtomatik olaraq “sleep” rejiminə keçir. Bu, həmin porta uzun müddət siqnal gəlmədikdə, yəni qoşulu cihaz aktiv olmadıqda baş verir. “Sleep” rejimi zamanı port enerjini minimum səviyyədə saxlayır və cihazın ümumi elektrik sərfini azaldır.

Bu proses tam avtomatikdir, istifadəçinin müdaxiləsinə ehtiyac yoxdur. Aktiv cihaz qoşulduqda və ya məlumat ötürülməsi başladıqda port dərhal “oyanır” və normal iş rejiminə qayıdır. Bu, həm enerji qənaəti, həm də avadanlığın uzunömürlülüyü baxımından üstünlük yaradır.

Hansı hallarda smart və ya managed switch almaq daha məqsədəuyğundur?

Əgər şəbəkədə bir neçə cihaz sadəcə internet paylaşımı üçün qoşulubsa, sadə “unmanaged” switch tam yetərlidir. Lakin daha mürəkkəb sistemlər – məsələn, ofis şəbəkəsi, IP kameralar və ya server bağlantısı olan mühitlər – daha çevik idarəetmə tələb edir.

Belə hallarda smart və ya managed switch seçmək məqsədəuyğundur. Bu modellər şəbəkəni bölmələrə ayırmağa (VLAN), trafiki prioritetləşdirməyə (QoS), təhlükəsizlik səviyyəsini tənzimləməyə və cihazların fəaliyyətini izləməyə imkan verir.

Yəni, şəbəkənizdə məlumat axını çoxdursa və idarəetmə vacibdirsə, smart və ya managed switch daha etibarlı və uzunmüddətli həll sayılır.

Kiçik bizneslər üçün ən uyğun switch növü hansıdır?

Kiçik bizneslər üçün ən optimal seçim, həm idarəetmə imkanı verən, həm də istifadədə sadə olan smart switch modelləridir. Bu tip switch-lər şəbəkəni izləməyə, trafiki bölməyə və prioritetləri təyin etməyə imkan yaradır, eyni zamanda əlavə texniki bilik tələb etmir.

Əgər biznesdə 10–30 cihaz arasında bağlantı varsa, smart switch həm performans, həm də qiymət baxımından balanslı seçimdir. Daha iri şəbəkələrdə, məsələn, server və təhlükəsizlik sistemləri olan mühitlərdə isə tam idarəetmə funksiyalı managed switch-lər seçilməlidir.

Beləliklə, kiçik bizneslər üçün əsas məqsəd sabitlik və idarəolunan performansdır. Smart switch bu tələbi həm texniki, həm də iqtisadi cəhətdən qarşılayır.